Mediada zorakılığa məruz qalmış və ya çətin həyat şəraitində olan uşaqların hekayələri tez-tez reytinq toplayan süjetlərə çevrilir.

Yaxşı niyyətlə edilən bu materiallar bəzən həmin uşaqların hüquqlarını pozur və onlara geri dönməz psixoloji zərər vurur. “Ümidli Gələcək” İctimai Birliyinin rəhbəri, uşaq hüquqları üzrə ekspert Kamalə Aşumova ilə söhbətimizdə öyrənirik ki, nə üçün həssas qruplara aid uşaqların üzünü göstərmək, onlardan müsahibə götürmək və həyat hekayələrini açıq paylaşmaq yolverilməzdir — hətta valideynin razılığı olsa belə. Bu müsahibədə Kamalə xanım medianın uşaq hüquqlarına necə daha məsuliyyətli yanaşmalı olduğunu izah edir.

QHT.az: Kamalə xanım, son zamanlar media və sosial şəbəkələrdə zorakılığa məruz qalmış, çətin vəziyyətdə yaşayan uşaqların üzü açıq şəkildə göstərilən video və yazılar artır. Bəzən onlardan ətraflı müsahibələr də götürülür. Bu niyə yolverilməzdir?

Kamalə Aşumova: Niyyət nə qədər yaxşı olsa da, bu, uşağın hüquqlarının kobud şəkildə pozulmasıdır. Belə paylaşmalar beynəlxalq standartlara zidd olmaqla yanaşı, uşağa geri dönməz psixoloji zərər verə bilər. Uşağın şəxsi həyata müdaxilədən qorunmaq hüququ var, xüsusilə də əgər o, travmatik təcrübə yaşayıbsa.

QHT.az: Bu sahəni tənzimləyən konkret beynəlxalq sənədlər varmı?

Kamalə Aşumova: Bəli, həm də çox aydın şəkildə. İlk növbədə BMT-nin Uşaq Hüquqları Konvensiyası var və Azərbaycan onu ratifikasiya edib. 16-cı maddə uşağın şəxsi həyatına müdaxilədən qorunma hüququnu təmin edir. 19-cu maddə isə zorakılığın və istismarın bütün formalarından müdafiəni əhatə edir. Həmçinin, uşaqlarla bağlı mövzuların işıqlandırılması üzrə Qlobal Təlimat mövcuddur. Bu sənəd uşağa zərər verə biləcək hallarda, valideynin razılığı olsa belə, uşağın üzünün göstərilməsini qəti şəkildə qadağan edir.

QHT.az: Amma bəzi jurnalistlər düşünürlər ki, bununla onlar uşağa “səs verirlər”. Bu, pis bir şeydirmi?

Kamalə Aşumova: Bu, çox təhlükəli bir yanaşmadır. Uşağın yaşına və psixoloji inkişafına görə, o, ictimaiyyət qarşısında çıxış etməyə şüurlu şəkildə razı ola bilmir. Kameraya “həqiqəti danış” deyildikdə, o, təzyiq hiss edə bilər. Gələcəkdə həmin görüntülər internetdə yayılarsa, uşaq utanma, yenidən travma və təcrid hissi keçirə bilər. Biz reytinqi deyil, “zərər vermə” prinsipini əsas götürməliyik.

QHT.az: Belə halların mənfi nəticələri ilə bağlı nümunələr varmı?

Kamalə Aşumova: Təəssüf ki, var. Məsələn, Böyük Britaniyada zorakılıq qurbanı olan bir uşağın televiziya verilişində üzünün göstərilməsindən sonra, o məktəbdə təzyiqlərə məruz qaldı və ailəsi şəhərə köçməyə məcbur oldu. Polşada zorakılığa məruz qalmış uşağın fotosunu məhkəmənin icazəsi olmadan paylaşan jurnalist məsuliyyətə cəlb edildi. ABŞ-da isə evdə zorakılıq kontekstində uşağın fotosunu dərc edən media orqanına qarşı qəyyumlar tərəfindən məhkəmə iddiası qaldırıldı və onlar prosesi uddular.
 

QHT.az: Bəs necə olmalıdır? Media bu mövzuları necə işıqlandıra bilər ki, hüquqları pozulmasın?

Kamalə Aşumova: Bunun yolları var. Animasiya, üzün qaraldılması, adların dəyişdirilməsi və hekayələrin birbaşa uşaqdan deyil, mütəxəssislər vasitəsilə danışılması mümkündür. Uşağın arxa tərəfdən göstərilməsi, ya da səsi kadrarxası verilməsi də olar. Hekayə danışılmalıdır, amma uşağın ləyaqəti bahasına yox.
Bəzilərinə elə gəlir ki, valideyn etiraz etmirsə, deməli problem yoxdur. Amma uşağın hüquqları valideyn razılığından üstündür. Biz “Ümidli Gələcək” təşkilatı olaraq bu normaları izah edən təlimlər keçiririk. Amma bu, eyni zamanda media qaydalarında və yazı standartlarında da əsas prinsip olmalıdır.

QHT.az: Uşaqlarla bağlı mövzularda çalışan jurnalistlərə nə demək istərdiniz?

Kamalə Aşumova: Unutmayın: qarşınızdakı sadəcə süjet deyil. Bu, bir insanın taleyidir. Və çox vaxt — çox həssas bir taledir. Sizin əsas vəzifəniz travmanı dərinləşdirmək yox, qorumaqdır. Peşəkarlıq — təkcə sual verməyi bacarmaq deyil, bəzən o sualı ümumiyyətlə verməməyi bacarmaqdır.

Pərvanə Fərhadqızı