“Qadın və Müasir Dünya” Sosial Xeyriyyə Mərkəzi  repreduktiv sağlamlıq sahəsində çoxsaylə layihələr həyata keçirib. Lakin artan problemlər bu səhədə maarifləndirmə  işlərii aktivləşdirməyi tələb edir.

Qızların  repreduktiv sağlamlıq sahəsidə ciddi marifləndirməyə  ehtiyacl  var. Bizdə çox vaxt hələ kiçikdir,vaxtı deyil deyə bu maarifləndirməni ikinci plana salırıq.Sonralar isə bu problemlər meydana gələndə nöqsanları başqalarında  axtarırıq. Bilirik ki, qızlar çox vaxt öz sağlamlıqları ilə bağlı qərar qəbul edən şəxslər  deyillər. Ona görə də valideynlər və digər yapdımçılar da daxil olmaqla icmalarla işləmək çox vacibdir. Sübutlar göstərir ki, valideynlər, digər ailə və icma üzvləri ilə də əlaqə saxlayan qız klublarının davranış dəyişikliyinə nail olmaq ehtimalı daha yüksəkdir – münasibət dəyişikliyi xaricində – zorakılıq və uşaq nikahlarının azalması kimi. Təssüf ki, bizdə belə qız klubları və yaxud qızlar üçün sağlamlıq dərnəkləri yoxdur.Primitivlikdən qaçmaq üçün biz yeniyetmə qızların sağlamlığını necə prioritetləşdirmək barədə əsas problemləri öyrənməli və tövsiyələri araşdırmalıyıq.Lakin bu çox vaxt mümkün olmur.

Yeniyetmə qızların cinsi və reproduktiv sağlamlıq və hüquqlar (SRHR) haqqında dəqiq məlumatalara ehtiyacı var. Bu, təhlükəsiz məkanlar və qız klubları da daxil olmaqla məktəblərdə və onların hüdudlarından kənarda həyata keçirilən hərtərəfli seksual maarifləndirmə (CSE) və təbliğat kampaniyaları vasitəsilə təmin edilə bilər. Qızlar həmçinin ehtiyac duyduqları səhiyyə xidmətlərindən istifadə edə biləcəkləri xidmət məntəqələrinə göndərilməlidirlər. Təssüf ki,Azərbaycanda belə yerlər yoxdur.

Bu maarifləndirmə  yaşa uyğun olmalı və biologiyadan kənara çıxmalı və xoş təcrübələr, bədən müstəqilliyi, sağlam münasibətlər, aybaşı və bədən gigiyenası, kontrasepsiya üsulları və cinsi yolla ötürülən infeksiyalardan necə qaçınmaq barədə tədrisi əhatə etməlidir.

Gender və güc cinsi və reproduktiv sağlamlıq təhsilində əsas məsələlərdir. Tədqiqatlar göstərir ki, cinsiyyət və gücə açıq şəkildə müraciət edən cinsiyyət və HİV təhsili hamiləlik və cinsi yolla ötürülən infeksiyaların nisbətini azaltmayanlara nisbətən beş dəfə daha çox azaldır.

Evli və subay qızların çoxsaylı, bir-biri ilə əlaqəli sağlamlıq ehtiyacları var. Bunları hərtərəfli, çoxsahəli şəkildə qarşılamaq lazımdır. Uğurlu yanaşmalar tələbin yaradılmasını – icma və fərdi səviyyədə – gənclərə uyğun cinsi və reproduktiv sağlamlıq təminatı ilə birləşdirir.

Qızlar cinsi və reproduktiv sağlamlıq xidmətlərindən istifadə etmək üçün çoxsaylı maneələrlə üzləşirlər. Bu, çox vaxt yeniyetmələrin cinsi fəaliyyəti ilə bağlı mühakimə yürütə bilən və ya yeniyetmələrin sağlamlıq hüquqlarına dair qanun və siyasətlərlə tanış olmayan provayderlərin münasibəti ilə bağlıdır.

             Evli olub-olmamasından asılı olmayaraq, tibb işçiləri yeniyetmələrin cinsi və reproduktiv sağlamlıq xidmətlərindən istifadə hüquqlarına dair davamlı olaraq təlim keçməlidirlər. Onlar həmçinin yeniyetmələrlə necə qarşılıqlı əlaqə qurmaq, o cümlədən məsləhət və ünsiyyət bacarıqları üzrə təlimlərə ehtiyac duyurlar. Yeniyetmələrin yaşı, cinsi, ailə vəziyyəti və ya uşaqlarının sayına görə cinsi və reproduktiv sağlamlıq xidmətlərindən istifadəsinə mane olan hüquqi və siyasi maneələr də aradan qaldırılmalıdır.

Səhiyyə işçiləri yeniyetmə hamiləliyinin yaratdığı xüsusi risklər haqqında təlimə ehtiyac duyurlar. Yeniyetmə qızlar hamiləlik və doğuş zamanı spesifik risklərlə üzləşdiyindən, ana və neonatal tibb işçiləri hamilə yeniyetmələrin, o cümlədən doğuşdan sonrakı dövrdə qarşılaşa biləcəkləri əlavə fəsadlar barədə təlim keçməlidirlər.

Biz hesab edirik ki, icma üzvləri və səhiyyə işçiləri gender əsaslı zorakılıq mövzusunda təlim keçməlidirlər. Tibb işçiləri və müəllimlər müvafiq hüquqi, sosial və ya uşaq müdafiəsi mexanizmlərinə müraciət edə bilməlidirlər.

Südabə Şirəliyeva

“Qadın və Müasir Dünya” Sosial Meyriyyə  Mərkəzinin  Direktoru