Azərbaycan bərpa olunan enerji mənbələri üzrə yüksək potensiala malik ölkələrdən biridir. Ölkəmizin quruda bərpa olunan enerji mənbələrinin texniki potensialı 135 QVt, dənizdə isə 157 QVt-dır. Bərpa olunan enerji mənbələrinin iqtisadi potensialı 27 GVt, o cümlədən 3000 MVt külək enerjisi, 23000 MVt günəş enerjisi, 380 MVt bioenerji potensialı, 520 MVt dağ çayları kimi qiymətləndirilir. Enerji ehtiyatları ilə zəngin olmasına və dünyada enerji ixracatçısı kimi tanınmasına baxmayaraq, Azərbaycan Respublikasında bərpa olunan enerji mənbələrindən istifadəyə xüsusi diqqət yetirilir. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə həyata keçirilən enerji təhlükəsizliyi siyasətinin əsas məqsədlərindən biri də ölkədə bərpa olunan enerji mənbələrindən istifadənin gücləndirilməsidir.
İşğaldan azad olunmuş ərazilərin bərpası və inkişafı Azərbaycan üçün mühüm bir mərhələdir. Bu ərazilərdə yaşıl enerjiyə keçid, iqtisadi inkişafı sürətləndirmək və ətraf mühiti qorumaq baxımından əhəmiyyətlidir. Bu yazıda, qabaqcıl dünya təcrübələrindən faydalanaraq Azərbaycanda yaşıl enerjiyə keçidin necə səmərəli tətbiq edilə biləcəyini araşdıracağıq.
İşğaldan Azad Olunmuş Ərazilərin Enerji Potensialı
Azərbaycan yaşıl enerji strategiyasını bərpa olunan enerji çərçivəsində əlçatan etmək istəyən dövlətlərdən biridir. Bu kontekstdə Qarabağ bölgəsi erməni işğalından azad edilərkən Azərbaycan dövlətinin bərpa olunan enerji doktrinasını gücləndirdi. Bu strategiya çərçivəsində ölkənin enerji təhlükəsizliyinin təmin edilməsi, iqtisadi inkişafın davam etdirilməsi və ətraf mühitin qorunması kimi əsas məqsədlər nəzərdə tutulur. Azərbaycan, işğaldan azad edilmiş ərazilərdə bərpa olunan enerji mənbələrinin inkişafını ön plana çəkərək, yaşıl enerjiyə keçid prosesini sürətləndirmək istəyir. Bu məqsədlə müxtəlif sahələrdə mühüm tədbirlər həyata keçirilir:
- Hüquqi və İnstitusional Çərçivə
Qanunvericilik: Bərpa olunan enerji mənbələrini dəstəkləyən qanunlar və tənzimləmələr hazırlanır, investorlar üçün əlverişli şərait yaradılır və yerli icmaların maraqları qorunur.
Dövlət Proqramları: Yaşıl enerji mənbələrinin inkişafı, enerji səmərəliliyinin artırılması və ətraf mühitin qorunması üzrə milli proqramlar və strategiyalar qəbul edilir.
Elektrik Şəbəkəsi: Yaşıl enerjinin milli elektrik şəbəkəsinə inteqrasiyası üçün infrastruktur layihələri həyata keçirilir, enerji itkisi azalır və səmərəlilik artırılır.
Texnologiya: Qabaqcıl texnologiyaların tətbiqi ilə günəş, külək, su və bioenerji layihələrinin səmərəliliyi artırılır, enerji istehsalının maliyyəti azalır və həcmi artır.
İnvestorlarla Əməkdaşlıq: Xarici investorlar və beynəlxalq təşkilatlarla əməkdaşlıq edilərək maliyyə dəstəyi və texniki biliklər gətirilir.
Beynəlxalq Təşkilatlar: Azərbaycan BMT və digər beynəlxalq təşkilatların yaşıl enerji proqramlarında fəal iştirak edir, qabaqcıl təcrübələr öyrənilir və tətbiq olunur.
- İctimai Maarifləndirmə və Təlim
Təhsil Proqramları: Ali təhsil müəssisələrində və peşə məktəblərində yaşıl enerji ilə bağlı kurslar və proqramlar təşkil olunur, gənc mütəxəssislər hazırlanır.
İctimai Kampaniyalar: Yaşıl enerjinin əhəmiyyəti və faydaları haqqında ictimai maarifləndirmə kampaniyaları həyata keçirilir, insanların yaşıl enerji mənbələrinə marağı artırılır.
Qarabağ və ətraf ərazilər günəş enerjisi potensialına malikdir, çünki bu ərazilər ildə təxminən 2500-3000 saat günəş şüası alır. Xüsusilə dağlıq və dağətəyi bölgələrdə külək sürəti enerji istehsalı üçün də əlverişlidir. Qarabağın çayları və su hövzələri hidroenerji istehsalı üçün böyük potensiala malikdir.
Qarabağ və Şərqi Zəngəzur bölgələri Azərbaycanın enerji potensialı baxımından əhəmiyyətli ərazilərdir. Bu bölgələrdə yaşıl enerji mənbələrinin inkişafı üçün əlverişli şərait və böyük potensial mövcuddur. Bu ərazilərdə orta illik günəşli saatların sayı çoxdur, bu da günəş enerjisi sistemlərinin səmərəli işləməsi üçün əlverişlidir. Bölgədə günəş şüalarının illik orta intensivliyi yüksəkdir, bu da fotovoltaik panellərin yüksək məhsuldarlığını təmin edir. İşğaldan azad olunmuş ərazilərdə böyük günəş elektrik stansiyalarının qurulması üçün layihələr hazırlanmaqdadır. Bu layihələr həm daxili enerji tələbatını ödəyəcək, həm də artıq enerjini digər bölgələrə ixrac etməyə imkan verəcək.
Qarabağ və Şərqi Zəngəzur bölgələri külək enerjisi potensialı baxımından da zəngindir. Ərazinin coğrafi mövqeyi və relyefi külək enerjisi stansiyalarının inşası üçün əlverişlidir. Bu bölgələrdə külək sürətinin yüksək olması külək turbinalarının məhsuldarlığını artırır. Xüsusilə dağlıq və dağətəyi ərazilərdə külək enerjisi potensialı yüksəkdir. Bu sahələrdə külək enerjisi layihələrinin həyata keçirilməsi mümkündür.
İşğaldan azad olunmuş ərazilərdə çoxsaylı çaylar və su resursları mövcuddur ki, bu da hidroenerji potensialını artırır. Bölgədəki çaylar və su hövzələri hidroelektrik stansiyalarının qurulmasına imkan verir. Hidroelektrik stansiyaların inşası ilə ərazinin enerji tələbatı qarşılanacaq, bu da bölgədə enerji təhlükəsizliyinin təmin olunmasına kömək edəcək.
Əldə Edilən Nailiyyətlər və İrəliləmə Yönümləri
Azərbaycanın yaşıl enerji sektorunda əldə etdiyi nailiyyətlər və irəliləmə yönümləri vacibdir. Buna görə də, bu sahədə əldə edilmiş nailiyyətlərə diqqət yetirilməlidir:
- Enerji Təhlükəsizliyi: Bərpa olunan enerji mənbələrinin diversifikasiyası və yeni enerji mənbələrinin istismarı ölkənin enerji təhlükəsizliyini təmin edir.
- İqtisadi İnkişaf: Yaşıl enerji sektorunun inkişafı Azərbaycanın iqtisadi inkişafına dəstək olur, yeni iş yerləri yaradır və müstəqil enerji istehsalını artırır.
- Ətraf Mühitin Qorunması: Fosil yanacaqların istismarı ilə əlaqədar olan ətraf mühitə təsir azalır və ətraf mühitin qorunması üçün ciddi addımlar atılır.
Bu mövzu mənim üçün xüsusi əhəmiyyət kəsb edir, çünki mən özüm də Qarabağlıyam. Füzuli rayonunda doğulmuşam və işğaldan azad olunmuş bu torpaqların bərpası və inkişafı mənim üçün şəxsi bir məsələdir. Uşaqlıq xatirələrim, ailəmin tarixi və köklərim bu torpaqlarla bağlıdır. Yaşıl enerjiyə keçid və bu ərazilərin yenidən qurulması bizim üçün təkcə iqtisadi və ekoloji deyil, həm də mənəvi bir vəzifədir.
Füzuli rayonunun bərpası və bu ərazilərdə yaşıl enerji layihələrinin həyata keçirilməsi ilə bağlı hər bir müsbət addım, bizim gələcək nəsillərə daha yaşıl, dayanıqlı və firavan bir həyat tərzi təmin edəcəkdir. Mənim və ailəmin yaşadığı bu torpaqların yenidən canlanması, Azərbaycanın ümumi enerji siyasətinin bir hissəsi olaraq, Qarabağın yenidən dirçəlməsinə və inkişafına böyük töhfə verəcəkdir.
Açıqlama
Belə suallar çıxır ki, Azərbaycanda yaşıl enerjiyə keçid prosesinin qabaqcıl dünya təcrübələri ilə müqayisəsi necədir? İşğaldan azad olunmuş ərazilərdə yaşıl enerjiyə keçidin inkişafı üçün hansı sahələrdə daha çox fokuslanmalıdır? Müasir texnologiyaların və dəyişikliklərin tətbiqi üçün təşəbbüsçülərin və hökumətin rolu nədir?
Bu suallarımı Azərbaycan Texniki Universitetinin İnnovativ İqtisadi Araşdırmalar Mərkəzinin rəhbəri, professor Elşad Məmmədova ünvanladım. Professor yaşıl enerjiyə keçid prosesləri ilə bağlı Azərbaycanda dövlət səviyyəsində düşünülmüş və praqmatik bir mövqenin formalaşdığını bildirib: "Yaşıl enerji ilə bağlı məsələlərin aktuallığını dərk etməklə yanaşı, dövlətimiz və xalqımız ənənəvi enerji sektorundakı rəqabət üstünlüklərimizi də unutmur. Yaşıl enerjiyə münasibət elmi cəhətdən əsaslandırılmış şəkildə ölkəmizdə reallaşdırılır. Bu da Azərbaycandakı enerji siyasətinin üstün cəhətlərindən biri kimi şübhəsiz dəyərləndirilməlidir. İşğaldan azad olunmuş ərazilərdə yaşıl enerjinin formalaşması və inkişafı prioritet istiqamətlərdəndir. Azərbaycanın əsas enerji daşıyıcıları ilə bağlı resurs bazası bu ərazilərdə yerləşmir, buna görə də həmin ərazilərdə yaşıl enerjinin və alternativ enerji generasiyasının inkişafı prioritet kimi nəzərdə tutulur. Bu ərazilərdə yaşıl enerjinin formalaşması və həmin istiqamətə sərmayələrin yatırılması daha çox öz inkişafını tapır. Hökumət enerji siyasətinin reallaşdırılmasında mərkəzi rol oynayır”.
Professor Məmmədov, yaşıl enerjinin və alternativ enerji generasiyasının inkişafının dövlətin müvafiq dəstək mexanizmləri olmadan effektiv şəkildə aparıla bilməyəcəyini qeyd edib. "Azərbaycanda yaşıl enerjinin və alternativ enerji generasiyasının inkişaf etdirilməsi üçün istehlakçılara və enerji istehsalçılarına müvafiq dəstəklər var. Bu dəstək mexanizmləri reallaşdırılmalıdır ki, alternativ enerji generasiyasının effektiv inkişafı mümkün olsun," deyə o əlavə edib.
Sonda qeyd edim ki, Azərbaycan işğaldan azad olunmuş ərazilərdə yaşıl enerjiyə keçid prosesini sürətləndirmək üçün dünya təcrübəsindən faydalanmalı, hüquqi və institusional çərçivələri möhkəmləndirməli, infrastruktur layihələrini dəstəkləməli və ictimai maarifləndirməni artırmalıdır. Bu addımlar Azərbaycanın enerji təhlükəsizliyini təmin edəcək, iqtisadi inkişafı sürətləndirəcək və ətraf mühiti qoruyacaqdır.
Pərvanə Fərhadqızı
QHT.az
"Azərbaycan Dəmir Yolları” QSC və Azərbaycan Mətbuat Şurasının ilə kütləvi informasiya vasitələrinin təmsilçiləri arasında keçirdiyi iqlim təşəbbüsləri müsabiqəsinə təqdim olunur.